1. Nguồn gốc của hoa mai
Cây hoa mai có nguồn gốc từ Trung Quốc và đã xuất hiện từ hơn 3000 năm trước. Sách “Trân hương bảo ngự” của Phí Cung Ấn đời Minh có ghi: “Đắc Kỷ ái lãm hàn mai. Trụ tằng ngự tuyết đồng lãm chi”, nghĩa là ‘Đắc Kỷ thích ngắm hoa mai trong giá lạnh. Trụ vương thường đội tuyết và ngắm.' Người Trung Quốc từ thời xa xưa đã yêu thích hoa mai, xem nó cùng với Tùng và Cúc là biểu tượng của sự giàu có và may mắn.
Ban đầu, hoa mai được đặt những tên phản ánh đặc tính của nó như “Yên chi mai” cho hoa mai màu đỏ hồng, “Thủy tiên mai”, “Lục ngạc mai” với đài hoa xanh đậm, v.v. Theo tư liệu cổ, hoa mai Trung Quốc chia thành 4 loại chính: Bạch mai, Thanh mai, Hồng mai và Mặc mai.
Cây hoa mai ban đầu là loài cây hoang dã, có khả năng thích ứng tốt với khí hậu nhiệt đới và phát triển mạnh mẽ. Nếu được chăm sóc kỹ lưỡng, cây sẽ nở hoa rực rỡ và có thể sống lâu dài. Đặc biệt, khả năng rụng lá vào cuối mùa đông và nở hoa đầu xuân khiến cây mai thường được trồng làm cảnh vào dịp Tết Nguyên Đán ở châu Á, đặc biệt là Việt Nam.
2. Ý nghĩa đặc biệt của hoa mai trong dịp Tết
Hoa mai đã trở thành biểu tượng không thể thiếu vào ngày Tết của người Việt. Người trồng mai cảm nhận được sự ươm mầm, cắm rễ sâu trong đất, không khuất phục bởi mưa gió bão tố, dù gặp nhiều khó khăn nhưng vẫn bền bỉ qua năm tháng và tràn đầy sức sống.
Nhiều gia đình tin rằng hoa mai nở vào ngày mùng 1 Tết mang đến thành công, tài lộc dồi dào. Hình ảnh mai vàng nở rộ đầu năm mang lại sự giàu sang, phú quý cho khách đến thăm nhà.
Dân gian còn truyền miệng rằng nếu hoa mai nở càng nhiều cánh thì tài lộc càng nhiều. Đặc biệt, nếu cây mai nở toàn hoa mai 7 cánh thì gia đình sẽ gặp “đại cát đại lợi”. Do đó, dù bận rộn nhưng mọi người vẫn không quên chuẩn bị chậu mai hay nhành mai để trưng bày trong ngày Tết, mang ý nghĩa tinh thần lớn lao cho mỗi gia đình.
Tương truyền, bài thơ của Mãn Giác Thiền sư trước khi viên tịch có viết:
‘Chớ tưởng xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua sân trước một nhành mai.'
Chỉ sau một đêm, thềm nhà bỗng nhiên có những nhành mai nở rộ một cách kỳ diệu. Cũng vì vậy mà mọi nhà đều mong muốn trang trí hoa mai nở rộ để có một năm mới đầy niềm vui và hạnh phúc. Sắc mai vàng còn tượng trưng cho sự sung túc, phú quý. Mai vàng nở đầu năm như mang đến sự phồn vinh và hạnh phúc cho cả năm.
3. Ý nghĩa của hoa mai trong cuộc sống
trong cuộc sống
Cây mai đã được coi là biểu tượng của sự quý phái, tài lộc và may mắn từ thời cổ đại. Các đặc điểm này thể hiện rõ qua sức sống bền bỉ và không chịu khuất phục của cây mai.
Trước khi tung ra những bông hoa vàng rực rỡ, cây mai phải trải qua những thử thách khắc nghiệt của mùa đông, chống chọi với những cơn gió lạnh giá chỉ để có thể nở hoa. Đây là biểu tượng cho tinh thần vượt qua khó khăn để đạt tới thành công, giống như hoa mai vàng rực nở giữa mùa đông giá lạnh.
Bởi vì mang những ý nghĩa tích cực này, hình ảnh cây mai thường xuất hiện trong bộ tứ quý ‘Tùng Cúc Trúc Mai' và các bức tranh với tiêu đề “Hoa khai phú quý”.
4. Đa dạng các loại hoa mai
Hiện nay, thống kê cho thấy trên thế giới có hơn 24 loại cây mai, và khoảng 19 loại trong số đó xuất hiện tại Việt Nam. Trong các loại này, có 6 loại mai phổ biến trên toàn cầu gồm Mai Cao Miên (Mai vàng Campuchia), Mai vàng Indonesia, Mai vàng Myanmar, Mai vàng Nam Phi, Mai vàng châu Phi, và Mai vàng Madagascar.
Đây là một số loại mai phổ biến ở Việt Nam:
- Mai Tứ Quý: Loại cây này còn được gọi là cây mai đỏ, với tên khoa học Ochna Atropurpurea. Mai Tứ Quý không chỉ nở hoa vào mùa xuân mà còn có thể nở quanh năm. Đặc biệt, loài cây này nở hoa hai lần; lần đầu là màu vàng và lần sau là màu đỏ. Khi hoa tàn, năm cánh vàng sẽ rụng đi, để lại năm đài hoa chuyển sang màu đỏ sẫm và bao bọc nhụy hoa.
- Hạnh Mai: Còn được biết đến với tên khoa học Prunus Mume hoặc cây mai mơ. Cây có chiều cao tối đa từ 6 – 9m, lá cây có hình dạng bầu dục rộng và nhọn ở đỉnh với răng cưa nhẹ. Hoa mai mơ có 5 cánh, thường có màu trắng hoặc hồng. Quả non có màu xanh, khi chín chuyển sang màu vàng và có vị chua ngọt.
- Bạch Mai: Cây Bạch Mai có thể cao tới 15m, chủ yếu được trồng ở Bến Tre, vùng núi Bà Đen – Tây Ninh và Hà Tiên. Hoa có màu trắng tinh khiết, với từ 6 đến 8 cánh dày, giống như hoa sứ. Tuy nhiên, việc chăm sóc và trồng loại cây này khá khó khăn.
- Hồng Mai: Còn gọi là Jatropha pandurifolia, thuộc loại cây thân gỗ, cao từ 1 đến 4m. Lá cây có màu xanh thẫm, mọc đơn và xẻ thùy. Hoa Hồng Mai có 5 cánh, màu hồng tươi, nở quanh năm. Quả có màu nâu đen khi chín.
- Hoàng Mai: Một loại mai vàng khác, còn được biết đến với tên Lạp Mai. Hoa có kích thước nhỏ, 5 cánh, màu vàng tươi rực rỡ và chỉ nở một lần vào cuối tháng chạp âm lịch.
- Nhất Chi Mai: Loại cây này có gốc to và thân gỗ đen bóng. Lá nhỏ, màu xanh non, đầu nhọn giống hình mũi mác. Hoa Nhất Chi Mai thường mọc đơn lẻ hoặc thành chùm, ban đầu có màu trắng và khi tàn sẽ chuyển sang màu đỏ.
- Bên cạnh các loại mai phổ biến trên, Việt Nam còn có nhiều loại mai khác như cây mai song mai, cây mai chiếu thủy, cây mai hoa đăng, cây mai dương, cây mai chỉ thiên (cây mai vạn phúc, cây mai tiểu thư), cây thanh mai, cây mai hoàng yến, cây hoa mai đá, cây tùng tuyết mai, cây mai nhật, cây mai thái, cây cẩm tú mai, cây mai rừng (mai núi), cây bạch tuyết mai,…
5. Đặc điểm nổi bật của cây mai vàng
Dáng cây và Hệ thống rễ: Mai vàng thuộc cây thân gỗ, sống qua nhiều năm, bền bỉ và có thể tồn tại hơn 100 năm. Nhánh cây mềm, dễ tạo hình. Thân cây mảnh với vỏ ngoài xù xì. Nếu để tự nhiên, cây có thể đạt độ cao khoảng 20-30m, với rễ sâu 2-3m.
Hình dáng lá: Lá đơn mọc xen kẽ, dạng trứng thuôn dài. Mặt trên lá xanh biếc và dưới lá hơi vàng.
Hoa mai: Hoa có tính lưỡng tính, mọc từ kẽ lá thành chùm. Ban đầu là hoa cái, sau đó nở rộ thành chùm nụ xanh rồi hoa vàng rực rỡ. Cấu trúc hoa gồm 5 cánh nhỏ, thỉnh thoảng có hoa có 9-10 cánh và nở trong 3 ngày trước khi tàn.
Thời gian nở: Hoa mai thường nở vào mùa xuân nhưng có thể thay đổi do khí hậu. Khi hoa thụ phấn, bầu noãn sẽ phình và phát triển thành quả sau khi hoa tàn.
6. Phương pháp trồng cây mai
Có nhiều cách để trồng cây mai, nhưng gieo hạt và chiết cành là phổ biến nhất. Mỗi cách có ưu, nhược điểm:
- Gieo hạt: Tiết kiệm công, tạo nhiều cây con, tuổi thọ 30-40 năm. Nhược điểm: cây con không mang nhiều tính tốt từ cây mẹ.
- Chiết cành: Giữ nguyên đặc tính tốt của cây mẹ. Chọn cành mạnh, cắt vỏ 3-4cm, đặt vào hỗn hợp đất xơ dừa, phân chuồng hoai mục… Tưới nước đều, sau 3 tháng rễ xuất hiện, có thể cắt nhánh.
Khi trồng mai vàng, cần giữ khoảng cách và mật độ phù hợp. Đất trồng là yếu tố quan trọng, nên là đất giàu dinh dưỡng, ẩm, nhiều mùn, trộn với xơ dừa, tro trấu, than bùn và phân chuồng hoai mục…
Mai vàng cần nắng, nên tưới nước 2 lần/ngày vào buổi sáng và chiều tối vừa đủ để tránh héo và ngập.
Kết hợp bón phân đạm, lân thay kali. Dùng phân NPK đúng liều, bón xa gốc, 2-3 lần/tháng. Mùa mưa bón phân hiệu quả hơn. Sau 3-4 tháng, bổ sung phân chuồng từ gà, vịt.
