Dưới đây là 20 bài phân tích và dàn ý tiêu biểu nhất về bài thơ Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm, nhằm hỗ trợ học sinh lớp 12 nắm vững môn Văn và tự tin hơn trong kì thi THPT Quốc gia môn Văn.
Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm
I. Mở bài
– Vài nét về tác giả Nguyễn Khoa Điềm: Một trong những gương mặt thơ chống Mĩ cứu nước, thơ ông hòa quyện giữa cảm xúc và triết lí về đất nước, con người.
– Giới thiệu bài thơ Đất nước: Tác phẩm thuộc tập thơ Mặt đường khát vọng, thể hiện triết lí sâu sắc về ‘Đất nước của nhân dân'.
II. Thân bài
1. Đất nước qua lăng kính lịch sử, văn hóa, không gian và thời gian
a. Lịch sử tạo dựng đất nước (9 câu đầu)
– Tác giả khẳng định một sự thật hiển nhiên: “Khi ta ra đời, đất nước đã có sẵn”, khuyến khích mỗi người khám phá căn nguyên đất nước.
– Đất nước hình thành từ những nét đẹp giản dị, gần gũi của người Việt từ xưa: từ các câu chuyện dân gian mở đầu, đến phong tục ăn trầu cổ truyền, từ việc búi tóc phụ nữ đến triết lý truyền thống yêu thương.
– Đất nước phát triển nhờ vào lao động sản xuất và những cuộc đấu tranh chống ngoại xâm.
– Nhận xét: Tác giả mang đến một cái nhìn mới về nguồn gốc đất nước, nơi đất nước hình thành từ văn hóa, lịch sử, và truyền thống dân tộc sâu sắc.
b. Định nghĩa khái niệm đất nước (28 câu tiếp theo)
– Về mặt địa lý không gian:
+ Tác giả phân tích rõ ràng giữa “đất” và “nước” để suy ngẫm sâu hơn.
+ Đất nước là nơi quen thuộc gắn liền với không gian hàng ngày của mỗi người: “nơi tôi đến trường”, “nơi tôi tắm”; kỷ niệm tình yêu của các cặp đôi: “nơi tôi đánh rơi … thương nhớ”.
+ Đất nước là một không gian mở rộng, phong phú, nơi sinh sống của cộng đồng qua nhiều thế hệ: “Đất là nơi con chim phượng hoàng … con người tụ họp”.
– Đất nước qua lăng kính lịch sử từ quá khứ, hiện tại đến tương lai:
+ Trong quá khứ, đất nước là nơi linh thiêng, gắn liền với truyền thống, truyền thuyết: “Đất là nơi chim về … ấp trứng”
+ Trong hiện tại: đất nước sống trong trái tim mỗi người, mỗi cá nhân đều kế thừa những giá trị của đất nước. Sự gắn kết giữa mỗi người và đất nước sẽ tạo nên sức mạnh, sự hòa hợp và thịnh vượng. Đây là sự kết hợp giữa cá nhân và cộng đồng.
+ Về tương lai: thế hệ trẻ sẽ “mang đất nước đi xa” đến “những ngày mơ mộng”, đất nước sẽ trường tồn và vững bền.
– Suy ngẫm về trách nhiệm của mỗi cá nhân với đất nước: “Cần gắn bó và chia sẻ”, đóng góp và hy sinh để xây dựng đất nước.
– Nhận xét: qua cái nhìn bao quát của nhà thơ, đất nước xuất hiện vừa quen thuộc, gần gũi lại vừa uy nghiêm, hùng vĩ và bền vững qua các thế hệ.
2. Tư tưởng chính yếu, cảm nhận về đất nước: đất nước của nhân dân
– Thiên nhiên địa lý đất nước không chỉ được tạo nên bởi sự sáng tạo mà còn từ phẩm chất và số phận của mỗi người, là một phần của máu thịt, tâm hồn con người:
+ Nhờ vào tình thân ái, trung thành mà có “hòn Vọng Phu”, “hòn Trống Mái”
+ Nhờ vào tinh thần kiên cường, anh hùng trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước mà có những ao đầm, di tích lịch sử về quá trình kiến tạo đất nước.
+ Nhờ truyền thống lòng hiếu học mà có những “núi Bút non Nghiên”
– Người dân đóng góp vai trò quan trọng vào lịch sử 4000 năm:
+ Họ là những người con trai, con gái bình dị nhưng luôn trung thành với tình yêu nước.
+ Tác giả nhấn mạnh đến những cá nhân vô danh góp phần vào lịch sử, khẳng định vai trò của mỗi người dân đối với lịch sử dân tộc.
– Người dân sáng tạo và bảo tồn những giá trị vật chất, tinh thần cho đất nước: văn hóa: “truyền hạt lúa”, “truyền lửa”, “truyền giọng nói”, “gánh theo tên xã,tên làng,” … từ đó nền móng phát triển đất nước bền vững được xây dựng.
– Tư tưởng trọng tâm và cảm hứng bao trùm cả đoạn trích là: “đất nước này là đất nước của nhân dân, đất nước của ca dao, thần thoại”; đất nước ấy thể hiện qua tâm hồn con người: biết yêu thương, biết quý trọng tình nghĩa, công sức và biết chiến đấu vì đất nước.
– Nhận xét:
+ Về nội dung: đoạn trích “Đất nước” đã mang lại cái nhìn mới mẻ về đất nước qua nhiều phương diện: văn hóa, lịch sử, địa lí, dựa trên tư tưởng cơ bản: “đất nước của nhân dân”.
+ Về nghệ thuật: sử dụng phong phú và sáng tạo tài liệu văn hóa dân gian, ngôn từ đầy ý nghĩa, suy tư sâu sắc.
III. Kết bài
– Khẳng định lại giá trị của đoạn trích: đoạn trích đã nhấn mạnh tư tưởng “đất nước của nhân dân”, phản ánh tinh thần yêu nước của tác giả, khơi dậy tinh thần yêu nước trong mỗi con người.
– Chia sẻ cảm nhận cá nhân về đoạn trích “Đất nước” và liên kết với trách nhiệm của thế hệ hiện tại đối với đất nước.
Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm – mẫu 1
Mặt đường khát vọng là tập trường ca hùng tráng do Nguyễn Khoa Điềm hoàn thành ở chiến khu Trị – Thiên vào năm 1971. Trường ca này góp phần phản ánh sự tỉnh táo của tuổi trẻ đô thị miền Nam trước sự xâm lược của đế quốc Mỹ; hướng về dân tộc, đất nước; ý thức về sứ mệnh của thế hệ mình, tham gia vào cuộc chiến của toàn dân tộc. Đoạn trích “Đất Nước” thuộc phần đầu của Chương V trong trường ca Mặt đường khát vọng.
Chương “Đất Nước” có thể được coi là tác phẩm nổi bật, thể hiện cảm nhận và lý giải của tác giả về đất nước, đồng thời diễn đạt một cách sâu sắc tư tưởng trọng yếu của trường ca, đó là tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân”. Cảm xúc và suy nghĩ của tác giả được triển khai chặt chẽ nhưng cũng rất tự do. Đoạn thơ mở đầu với những định nghĩa sâu sắc về đất nước, tiếp theo là hình ảnh đất nước qua thời gian – lịch sử, không gian – lãnh thổ địa lí và văn hóa – phong tục, lối sống, tính cách của người dân Việt Nam, với niềm tự hào sâu nặng. Từ ba khía cạnh này, thơ trở nên hào hứng và sâu sắc, nhấn mạnh chủ đề chính: “Đất Nước này là của Nhân dân”. Cảm xúc và suy tư trong bài thơ tuôn chảy tự nhiên, vừa chặt chẽ vừa đầy hứng khởi, đồng thời cũng có những rung động sâu xa.
Trong phần đầu của đoạn trích, nhà thơ thông qua hình thức trữ tình – chính luận đã đưa ra định nghĩa riêng về đất nước bằng cách cảm nhận về đất nước trong cổ tích, ca dao. Lời thơ định nghĩa trở thành một câu chuyện gần gũi, thân mật mà vẫn bay bổng. Sự đa dạng của các tài liệu từ cổ tích, truyền thuyết, ca dao, dân ca, huyền thoại… tạo nên một âm hưởng đầy cuốn hút ở đoạn thơ đầu.
Khi lớn lên, chúng ta đã có Đất Nước
Đất Nước hiện diện trong những câu chuyện ‘Ngày xửa ngày xưa…' mà mẹ thường kể
Đoạn thơ đầu làm mờ khái niệm đất nước là của các triều đại. Ngay từ đầu, nó đã là của nhân dân. Định nghĩa đất nước bằng cách chọn lựa tài liệu từ văn hóa dân gian, đó là một sự ẩn dụ của Nguyễn Khoa Điềm về văn hóa dân gian của nhân dân. Cách định nghĩa của Nguyễn Khoa Điềm mang lại điều mới mẻ, độc đáo tạo ra sự hấp dẫn và thú vị đối với người đọc.
Định nghĩa về đất nước của Nguyễn Khoa Điềm đã chạm vào những điều thiêng liêng nhất, lớn lao nhất nhưng lại rất gần gũi và thân thương đối với chúng ta. Nó dễ dàng khơi dậy những suy ngẫm về quá khứ, về lòng tự hào dân tộc. Vì vậy, nó thức tỉnh ý thức dân tộc và tinh thần trách nhiệm đối với đất nước và nhân dân trong mỗi chúng ta.
Phần tiếp theo của đoạn thơ từ “Những người vợ nhớ chồng” cho đến hết đoạn trích tập trung vào tư tưởng “Đất nước của nhân dân”. Ở phần này, tư tưởng đã tổng hợp mọi cách nhìn và đưa ra những phát hiện sâu sắc và mới mẻ về địa lí, lịch sử và văn hóa của đất nước.
Những vợ chồng nhớ nhau làm Đất Nước thêm phong phú với những núi Vọng Phu
Câu chuyện tình yêu của đôi vợ chồng và sự hình thành hòn Trống Mái
Thánh Gióng vẫn để lại dấu vết ở trăm ao đầm
Chín mươi chín con voi cùng nhau góp sức xây dựng quê hương Tổ Hùng Vương
Những con rồng yên lặng tạo nên dòng sông xanh thẳm
Học trò nghèo góp phần làm phong phú đất nước với các ngọn núi Bút, non Nghiên
Những khám phá mới về thiên nhiên thật kỳ diệu. Các di tích như núi Bút, non Nghiên, núi Vọng Phu, hòn Trống Mái… không còn xa lạ nhưng lại mang đến sự mới lạ. Chúng không chỉ là sự tạo hóa mà còn là biểu tượng của tâm hồn, số phận của nhân dân. Điều này chứng minh rằng, thiên nhiên không chỉ tạo ra cảnh đẹp mà còn là nơi sinh tồn của những câu chuyện huyền thoại, những cuộc sống con người trong quá khứ. Tác giả nhìn theo góc độ thơ mộng để trình bày ra một quan điểm sâu sắc
Ôi Đất Nước ơi, qua cả ngàn năm, ở mọi nơi ta vẫn nhìn thấy mình
Những cuộc đời đã trở thành núi sông của chúng ta…
Tiếp nối các dòng thơ khám phá vẻ đẹp thiên nhiên, là những khổ thơ miêu tả vẻ đẹp tinh thần và tính cách người Việt Nam, cùng với vai trò của con người Việt Nam suốt hàng nghìn năm lịch sử xây dựng và bảo vệ đất nước. Họ là những người yêu thương chân thành, trung thành với tình cảm; là những người lao động chăm chỉ, anh dũng trong cuộc chiến; là những người ‘không ai hay biết nhưng đã tạo nên Đất Nước'. Họ yên lặng viết nên lịch sử, giữ gìn các giá trị văn hóa của dân tộc qua biến cố lịch sử.
Từ các khẳng định đơn giản nhưng chứa đựng sâu sắc tính nhân văn, tác giả khẳng định:
Để Đất Nước này là của Nhân dân
Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của truyền thống văn hóa.
Đây là lẽ thật. Một sự thật được nhận thức qua lịch sử dài đầy sóng gió, chỉ đến văn học Việt Nam hiện đại, nó mới đạt đỉnh cao và trở thành tuyên ngôn đầy tự hào và sâu xa.
Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm – mẫu 2
Đất nước luôn là tiếng gọi thiêng liêng, luôn hiện diện trong tri kỷ triệu trái tim người dân. Đất nước gắn bó với cuộc sống qua các điệu dân ca, những vần thơ sâu lắng từ các nhà thơ. Trong thơ Nguyễn Đình Thi và Hoàng Cầm, hình ảnh đất nước đầy đau khổ nhưng vẫn tỏa sáng ý chí chiến đấu. Nguyễn Khoa Điềm, lại mang đến cái nhìn tổng thể về đất nước của nhân dân. Ý tưởng này thể hiện cảm nhận của ông về đất nước. Thông qua những dòng thơ pha trộn cảm xúc và suy nghĩ, trữ tình và chính luận, ông khơi dậy ý thức dân tộc, tinh thần yêu nước của thế hệ trẻ trong thời kỳ chiến tranh chống Mỹ.
Bắt đầu bằng giọng thơ nhẹ nhàng, như lời tâm sự cùng hình ảnh thơ mộng, gần gũi đưa ta về cội nguồn của đất nước.
Khi lớn lên, đất nước vẫn luôn ở đó
Đất nước hiện diện trong những ngày xưa
Những câu chuyện mẹ kể
Đất nước bắt đầu từ những thói quen nhỏ hàng ngày
Đất Nước lớn lên khi nhân dân trồng tre và chiến đấu với kẻ thù.
Đất nước không chỉ là khái niệm trừu tượng mà còn hiện diện trong từng khía cạnh cuộc sống hàng ngày. Đó là những câu chuyện cổ tích mẹ kể, miếng trầu của bà, cây tre nơi làng xóm… Hình ảnh đất nước Việt Nam giản dị, thân thiện, thủy chung và kiên cường trong chiến tranh. Mỗi quả cau, miếng trầu, cây tre đều tượng trưng cho vẻ đẹp tinh thần và giá trị lịch sử của dân tộc.
Đất nước còn là hiện thân của phong tục tập quán lâu đời, chứng minh sự giàu có của văn hóa truyền thống và tình yêu thương gia đình. Cha mẹ thể hiện tình thương qua gừng cay và muối mặn. Tình yêu của cha mẹ luôn mặn nồng như vị tự nhiên. Hình ảnh này gợi nhớ sâu sắc về tình thân: Tay bưng dĩa muối chén gừng, Gừng cay muối mặn xin đừng…quên nhau.
Đó là sự kết quả của công việc lao động vất vả để sinh sống và xây dựng nhà cửa.
Các cánh kèo và cột nhà đều được đặt tên riêng
Hạt gạo phải trải qua biết bao nắng mưa, rồi xay, giã, giãn, sàng
Vậy đất nước đã tồn tại từ những ngày xa xưa.
Nơi đây, Đất nước không chỉ là một khái niệm trừu tượng mà còn là những điều cụ thể, gần gũi và giản dị. Tác giả đã sử dụng các yếu tố dân gian để truyền tải tư tưởng về Đất nước với quan điểm ‘Đất nước của nhân dân'.
Trong lời trò chuyện tình cảm với từng nhân vật tưởng tượng, Nguyễn Khoa Điềm đã giảng giải ý nghĩa của khái niệm Đất nước theo cách riêng:
Đất là nơi ta đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi chúng ta hẹn hò
Đất Nước là nơi em làm rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm.
Đất nước không chỉ được cảm nhận qua những cảnh vật địa lý rộng lớn từ rừng đến biển mà còn thông qua không gian sinh hoạt hàng ngày của mỗi người, không gian của tình yêu và nỗi nhớ. Ý nghĩa về Đất nước được phản ánh qua sự kết hợp của hai yếu tố: đất và nước, tạo nên những liên tưởng tương ứng. Với lối văn viết tinh tế nhưng vẫn duyên dáng và sâu sắc, tác giả đã thể hiện một góc nhìn độc đáo về khái niệm Đất nước, phản ánh sâu đậm bản sắc dân tộc và tư tưởng thơ của mình.
Đất mang đến cho ta những kiến thức rộng lớn như biển trời, còn nước gội rửa tâm hồn trong sạch dịu dàng. Với thời gian, đất nước trở thành nơi để chúng ta hẹn hò, chia sẻ những tình cảm nhớ mong. Đất và nước có thể tách rời khi mỗi người là một cá thể, nhưng sẽ hòa hợp khi chúng ta kết nối thành một thể thống nhất. Chiếc khăn, biểu tượng của nỗi nhớ thương, đã từng làm xao xuyến biết bao trái tim trẻ thơ: ‘Khăn thương nhớ ai, Khăn rơi xuống đất…', một lần nữa lại làm động lòng người, gợi lên tình cảm chân thành từ những trái tim yêu đương say đắm.
Đất Nước là nơi mà những tâm hồn yêu quê hương quay về. Hình ảnh con chim phượng hoàng bay về núi bạc, con cá ngư ông móng nước biển khơi mang đậm dấu ấn dân ca miền Trung, thấm đẫm tình yêu thương quê hương của tác giả. Đất Nước gần gũi, thân quen nhưng đôi khi cũng rộng lớn, tráng lệ và kỳ vĩ, đặc biệt đối với những người xa quê. Dẫu chim có bay đến nơi xa xôi, lòng vẫn nhớ về gốc cây đa quen thuộc. Gia đình Việt Nam là vậy, luôn hướng về quê hương và nguồn cội.
Đất Nước tồn tại trong không gian và thời gian: Thời gian trôi chậm rãi, không gian rộng lớn là nơi tụ họp của dân tộc chúng ta, là không gian sinh tồn của cộng đồng người Việt qua bao thế hệ. Nguyễn Khoa Điềm nhắc lại các truyền thuyết như Lạc Long Quân và Âu Cơ, hay truyền thuyết Hùng Vương và ngày giỗ tổ. Bằng những hình ảnh đó, ông đã muốn nhắc nhở mọi người về nguồn gốc của dân tộc. Dù đi đến bốn phương trời, người Việt Nam luôn hướng về đất tổ và nhớ đến dòng họ Rồng Tiên.
Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm – mẫu 3
Nguyễn Khoa Điềm là một trong những biểu tượng của thế hệ nhà thơ trẻ trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước. Thơ ông kết hợp một cách hài hòa giữa cảm xúc sâu lắng và suy tư sâu xa, giữa trữ tình và chính trị. Đoạn trích ‘Đất nước' thể hiện rõ những đặc điểm của thơ ông. Đặc biệt, ông đã giải thích về Đất nước bằng những hình ảnh đơn giản và đời thường:
‘Khi ta lớn lên Đất nước đã có rồi
….
Đất nước đã có từ lâu'.
Câu thơ mở đầu thật đơn giản và mộc mạc: ‘Khi ta lớn lên, đất nước đã có từ lâu'. Câu thơ như một lời nói bình thường, đưa người đọc trở về với hình ảnh của quê hương xưa. Tổ quốc này đã tồn tại và hình thành suốt lịch sử, khi con người ra đời, tổ quốc đã có từ lâu rồi.
‘Đất nước hiện diện trong… những câu chuyện mẹ thường kể'
Hình ảnh đất nước hiện lên qua từng câu chuyện của mẹ. Cụm từ ‘ngày xưa' gợi nhớ về những câu chuyện cổ tích kỳ diệu. Nơi đó có cô bé Lọ Lem, chàng Thạch Sanh, một thế giới diệu kỳ mà chúng ta từng lạc vào trong tuổi thơ.
‘Đất nước bắt đầu… khi bà ăn miếng trầu'
Đất nước vốn đã tồn tại từ lâu, nhưng giờ đây lại ẩn mình trong miếng trầu mà bà ăn. Và trong chính miếng trầu ấy, tồn tại cả mộtphần của văn hóa Việt Nam. Lời xưa hay nói ‘miếng trầu là đầu câu chuyện', phản ánh phong tục giao tiếp và sự vui vẻ trong gia đình. Miếng trầu đã trở thành biểu tượng của sự giao thoa văn hóa và tình yêu thương trong dân tộc Việt Nam từ thời xa xưa. Qua hình ảnh này, chúng ta có thể thấy rõ ràng lịch sử và nguồn gốc của quê hương, nơi chúng ta đang sinh sống.
‘Đất nước lớn lên… để dân ta đánh bại kẻ thù'
Quá trình phát triển và trưởng thành của Tổ quốc đã phải trải qua những năm tháng chiến đấu để xây dựng và bảo vệ. Câu thơ này mang ý nghĩa của Thánh Gióng, người anh hùng đã sử dụng tre để đánh đuổi kẻ thù. Mỗi người Việt Nam đều quen thuộc với truyền thuyết về Thánh Gióng. Với lời thơ giản dị của Nguyễn Khoa Điềm, đất nước được thể hiện qua các phong tục truyền thống của người Việt Nam:
‘Tóc mẹ búi sau đầu'
Hình ảnh người phụ nữ Việt Nam với mái tóc búi sau trở thành nét đẹp truyền thống của phụ nữ Việt. Cách làm này không chỉ tôn vinh vẻ đẹp của phụ nữ mà còn phản ánh bản sắc văn hóa của người Việt.
Trong cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm, hình ảnh đất nước gắn liền với những giá trị đạo đức và lòng trung thành: ‘Cha mẹ…gừng cay muối mặn'. Người Việt Nam luôn coi trọng tình thân, sống đoàn kết và trung thành trong tình yêu và hôn nhân. Việc sử dụng câu ca dao ‘gừng cay muối mặn' là nổi bật ý nghĩa từ phía nhà thơ.
Tác giả tiếp tục khám phá hình ảnh đất nước trong những đồ vật rất bình dị ‘cái kèo, cái cột thành tên'. Đất nước vĩ đại không xa xôi, nó liên quan đến công việc hàng ngày của con người.
‘Hạt gạo… sàng'
Tác giả vận dụng thành ngữ ‘một nắng hai sương' kết hợp với việc kể lại đơn giản để thể hiện sự vất vả của người nông dân trong việc trồng lúa. Câu thơ cũng làm nổi bật những phẩm chất đẹp của người lao động Việt Nam như lòng nhân ái, sự cần cù, và sự chịu khó trên mảnh đất này.
Nhà thơ đã giải thích ý nghĩa của Đất Nước theo cách riêng của mình. Đoạn thơ thể hiện lòng tự hào và sự trân trọng sâu sắc mà tác giả dành cho Tổ quốc. Với thể thơ tự do, mỗi câu thơ như một biểu hiện của cảm xúc sâu lắng từ tâm hồn thi sĩ. Ông đã vận dụng những yếu tố văn hóa và văn học dân gian. Khi đọc những câu thơ đó, trong lòng người đọc hiện lên hình ảnh của đất nước, vừa quen thuộc vừa mới mẻ, thiêng liêng và gần gũi, chứa đựng tình yêu thương.
Dàn ý Hình tượng đất nước trong hai bài thơ
I. Mở bài
– Giới thiệu tổng quan về hai bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi và Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm.
– Giới thiệu vấn đề cần thảo luận: Hình tượng của đất nước trong hai bài thơ.
II. Nội dung chính
– Điểm nổi bật về hình tượng của đất nước trong bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi.
– Làm rõ vấn đề tiếp theo: Hình ảnh của đất nước trong bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm.
– So sánh: Điểm tương đồng và sự khác biệt giữa hai vấn đề trên ở cả hai phương diện nội dung và hình thức nghệ thuật.
– Các điểm chung về hình ảnh của đất nước trong hai bài thơ.
– Nguyễn Đình Thi mở đầu bài thơ với những cảm xúc trước vẻ đẹp của mùa thu.
– Điều này là một quyết định khôn ngoan vì trước kia mùa thu thường buồn và u tối nhưng sau cách mạng tháng 8 năm 1945, mùa thu trở thành mùa vui – mùa thu cách mạng, mùa thu là thời kỳ sinh ra đất nước.
– Bắt đầu với những cảm xúc trước vẻ đẹp của mùa thu giúp Nguyễn Đình Thi suy ngẫm về đất nước một cách tự nhiên và thoải mái hơn.
– Nguyễn Khoa Điềm mô tả hình ảnh của đất nước qua việc đặt nó trong mối quan hệ với không gian và thời gian cụ thể, sau đó là không gian và thời gian trừu tượng.
– Đất nước có thể được nhìn nhận qua khoảng thời gian dài và cũng có thể được định danh qua những không gian cụ thể, nhỏ, hoặc thậm chí là những không gian trừu tượng sâu trong tâm hồn con người.
Hình tượng của đất nước trở nên toàn diện khi nó được kết hợp với cả hai phương diện này.
* Khi xem xét
Về mặt nghệ thuật, đất nước trong hai bài thơ của Nguyễn Đình Thi và Nguyễn Khoa Điềm có nhiều nét tương đồng.
– Do hình tượng của đất nước trong thơ là biểu tượng cảm xúc, cả hai tác giả đã thể hiện niềm tự hào sâu sắc về đất nước mình, thông qua sự am hiểu về lịch sử và truyền thống của dân tộc.
– Nhà thơ Nguyễn Đình Thi khắc họa đất nước qua hai đặc điểm lớn, tuy đối lập nhưng lại hài hòa.
– Hình ảnh đất nước trong thơ ông là một đất nước đau thương, với cảnh quê nhà máu chảy, dây thép gai xuyên qua bình minh, và ‘bát cơm chan đầy… còn giằng khỏi miệng ta'. Song, đất nước ấy cũng đầy tầm vóc anh hùng, một đất nước từ đau thương đã vươn lên và làm cho kẻ thù phải bất lực.
“Xiềng xích chúng ta dày đặc…
…
Con người Việt Nam luôn yêu quý đất nước và gia đình mình.
– Trái lại, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm miêu tả đất nước qua việc kết nối hiện tại với quá khứ và tương lai, với Nguyễn Đình Thi nhận diện quá khứ vang vọng trong lòng đất, hướng tới tương lai.
– Đó là giọng nói sống động của đất nước không ngừng nghỉ. Đồng thời, cảm hứng thơ đã khiến Nguyễn Đình Thi nhìn về tương lai, tưởng tượng một Việt Nam mạnh mẽ như phượng hoàng từ bùn lầy trỗi dậy và tỏa sáng.
– Trong thơ về đất nước, Nguyễn Khoa Điềm thể hiện lòng tin vững chắc vào các giá trị văn hóa truyền thống.
– Khi sáng tác bài thơ về đất nước, Nguyễn Khoa Điềm đã tận dụng rất nhiều nguyên liệu văn hóa dân gian. Ông đã dựa vào nhiều câu ca dao và tục ngữ để sáng tạo nên những dòng thơ của mình.
– Bài thơ của ông chứa đầy các truyền thuyết, phong tục và tập quán văn hóa dân tộc. Nguyễn Khoa Điềm cũng nhấn mạnh sâu sắc về sự đóng góp to lớn của nhân dân vào phát triển đất nước.
– Đó là các đóng góp từ nhỏ bé nhất cho tới những hành động lớn lao ghi trong lịch sử và cả những cống hiến vô danh. Đó cũng là những cống hiến kiên trì, dai dẳng qua nhiều thế hệ.
Các điểm khác biệt của hình tượng đất nước trong hai tác phẩm
– Hai bài thơ được sáng tác ở hai thời điểm khác nhau, dẫn tới sự khác biệt trong cách mô tả hình tượng đất nước.
– Nguyễn Đình Thi vẽ hình ảnh đất nước với hai đặc điểm, đặt nó trong bối cảnh quá khứ và tương lai.
– Trong khi đó, Nguyễn Khoa Điềm viết thơ với tư duy chứng minh rằng ‘đất nước này thuộc về nhân dân', tư tưởng này thống trị toàn bài thơ và quyết định phong cách viết của ông. Nguyễn Khoa Điềm đã chọn lối đi từ cụ thể tới trừu tượng, dùng nhiều hình ảnh cụ thể, sự đóng góp của nhân dân, và các yếu tố văn hóa dân gian để minh hoạ ý tưởng về đất nước của nhân dân.
Giải thích sự khác biệt:
Để lý giải sự khác biệt này, cần tập trung vào một số yếu tố
– Bối cảnh xã hội, văn hóa mà mỗi tác phẩm ra đời; phong cách của từng nhà thơ; đặc trưng về hình thức của giai đoạn văn học.
Sự khác biệt về phong cách
– Thơ của Nguyễn Đình Thi thường đậm chất nhạc tính, phong phú về hình ảnh và mang chiều sâu triết học. Trong khi đó, thơ Nguyễn Khoa Điềm tập trung miêu tả cuộc đấu tranh cách mạng.
– Ông thường ca ngợi phẩm chất anh hùng của các bà mẹ, những chiến sĩ kiên cường trong cuộc đấu tranh giải phóng. Đặc biệt, ông có sự cảm nhận sâu sắc về đất nước trong thời kỳ chống Mỹ.
Về cấu trúc của bài thơ:
– Trong cả hai bài thơ về đất nước, có sự phân chia thành hai phần, nhưng cách kết nối lại khác nhau.
-Bài thơ của Nguyễn Đình Thi khởi đầu với những cảm nhận về nét đẹp của mùa thu, cùng với kí ức về mùa thu ở Hà Nội và mùa thu hiện tại tại Việt Bắc. Tiếp sau đó, bài thơ lật ngược thời gian, miêu tả suy tư của tác giả về đất nước.
– Ngược lại, cấu trúc của bài thơ đất nước của Nguyễn Khoa Điềm lại hoàn toàn khác. Phần đầu tập trung khắc họa hình tượng đất nước trong dòng chảy thời gian, trong khi toàn bộ phần thứ hai lại nhấn mạnh việc chứng minh tư tưởng về đất nước gắn liền với nhân dân.
III. Kết bài
– Tổng hợp những điểm tương đồng và khác biệt nổi bật.
– Có thể đưa ra phân tích và cảm nhận cá nhân.
Phân tích Hình tượng đất nước trong hai bài thơ
Bài thơ Đất nước của hai tác giả Nguyễn Khoa Điềm và Nguyễn Đình Thi, tuy cùng tên nhưng lại là những tuyệt tác xuất sắc, tạo dấu ấn mạnh mẽ trong lòng độc giả, mỗi nhà thơ có một lối tiếp cận hình tượng đất nước độc đáo riêng. Nhờ sự tài năng và nghiên cứu sâu rộng, mỗi nhà thơ đã khám phá những khía cạnh riêng biệt, hoàn thiện hình tượng đất nước trong tác phẩm của mình.
Trong bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm, hình tượng đất nước được mở ra qua nhiều phương diện và giai đoạn lịch sử khác nhau. Ông đi tìm nguồn gốc văn hóa trong chín câu thơ đầu, nỗ lực trả lời câu hỏi “đất nước ra đời khi nào?”. Lý luận sáng tạo của ông cho rằng đất nước bắt nguồn từ miếng trầu bà ăn, biểu tượng của nền văn hóa sâu sắc và đặc trưng của dân tộc. Như vậy, đất nước bắt đầu thật sự khi có một nền văn hóa riêng. Ông tiếp tục theo sát quá trình phát triển của đất nước:
Đất nước trưởng thành khi dân ta biết vun đắp cây tre và chống giặc
Tóc mẹ buội sau nếp gập
Cha mẹ ân tình gửi gừng cay và muối mặn
Cột kèo chắc chắn thành nền
Hạt gạo mỗi nắng một sương, xay, giã, vàng hoe
Đất nước đã có từ những ngày ấy
Tác giả đã khéo léo nhấn mạnh những đặc điểm quan trọng của văn hóa Việt Nam cũng như cuộc đấu tranh kiên cường của cha ông, một cách súc tích và đầy tự hào về quá trình hình thành đất nước. Phía sau mỗi câu thơ là sự tự tôn, tự hào sâu sắc về dân tộc.
Để làm rõ khái niệm hình tượng đất nước, Nguyễn Khoa Điềm tóm tắt diện mạo đất nước từ góc độ địa lý. Đất nước chính là nơi thân thuộc, nơi chúng ta học, tắm và sống hàng ngày, là không gian gần gũi và quen thuộc của con người. Đất nước còn là nơi: “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc” và “con cá ngư ông móng nước biển khơi”, những câu thơ này thể hiện đất nước là không gian phong phú của rừng và biển, trù phú. Nhìn sâu vào lịch sử, đất nước cũng là nơi “chim về” và “rồng ở”, liên kết với truyền thuyết về sự ra đời của người Việt. Câu thơ khẳng định rằng, đất nước cũng là không gian tồn tại của một dân tộc có nguồn gốc cao quý.
Nguyễn Khoa Điềm tiếp tục khám phá rằng tình yêu là chất keo gắn kết tạo nên một đất nước hoàn chỉnh. Tình yêu không chỉ là tình yêu cá nhân, mà còn là tình yêu cộng đồng, sự đoàn kết và gắn bó của con người tạo nên một thể thống nhất vững chắc không thể lay chuyển. Hình tượng đất nước trong tác phẩm của Nguyễn Khoa Điềm là sự hợp nhất giữa cá nhân và cộng đồng. Chỉ khi sự hòa quyện này tồn tại, đất nước mới có thể bền vững.
Ở phần thứ hai, Nguyễn Khoa Điềm tiếp tục làm sáng rõ thêm hình tượng đất nước:
Những người phụ nữ nhớ chồng đã đóng góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
…
Những người dân đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm
Đoạn thơ này liệt kê hàng loạt địa danh từ Bắc vào Nam, từ danh lam thắng cảnh đến những làng quê mộc mạc bình dị. Nguyễn Khoa Điềm trở thành họa sĩ vẽ bản đồ bằng thơ, tạo nên bức tranh toàn vẹn về sự thống nhất của đất nước. Những địa danh này…liên quan đến vận mệnh của những con người bình dị, không nổi danh. Đoạn thơ này khẳng định đất nước là sự tôn vinh của nhân dân, thông qua từ “đóng góp”. Trong đoạn thơ tiếp theo, Nguyễn Khoa Điềm nhìn nhận đất nước qua dòng chảy lịch sử, để thấy những con người vô danh đã đóng góp vào sự thịnh vượng của đất nước: “Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi/…/Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”. Chính những con người bình dị, không nổi danh ấy đã góp phần vào sự phồn thịnh của dân tộc; cũng chính họ đã xây dựng, bảo tồn và truyền lại các phong tục tập quán cho đời sau.
Trong thơ của Nguyễn Khoa Điềm, hình ảnh đất nước là sự kết hợp của lịch sử sâu thẳm, không gian địa lý, và đặc biệt quan trọng là văn hóa, phong tục truyền thống. Điều này làm nổi bật tư tưởng về đất nước của nhân dân trong thơ ông.
Nếu Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm mang đậm chất dân gian, thì Đất Nước của Nguyễn Đình Thi phản ánh sự hiện đại và đổi mới. Bài thơ bắt đầu với hình ảnh mùa thu tươi đẹp, mùa thu gắn liền với thành công của cách mạng và hình tượng đất nước tiêu biểu:
Những cánh đồng thơm phức
Những con đường rộng lớn
Những dòng sông chảy xiết
Trong phần thơ tiếp theo, Nguyễn Đình Thi khắc họa đất nước từ hai góc độ đối lập nhưng hài hòa: một đất nước đầy đau thương, mất mát, và một đất nước kiên cường, quyết tâm đấu tranh.
Trong những năm tháng kháng chiến, đất nước phải trải qua những thảm họa và mất mát không thể tả: “Những cánh đồng quê chảy máu/ Dây thép gai vút bầu trời chiều” tố cáo tội ác của kẻ thù. Nhưng cùng lúc đó, đất nước cũng thể hiện sức mạnh, kiên cường: “Những xiềng xích chúng bị vạch ra không thể kìm hãm/…/ Tình yêu nước nồng nàn của dân tộc”. Tinh thần quyết chiến và lòng yêu nước mãnh liệt là động lực mạnh mẽ giúp nhân dân đứng dậy, giành lại tự do, độc lập cho dân tộc. Đặc biệt, hình ảnh: “Súng đạn nổ vang trời giận dữ/…/ Đất nước vươn lên, ánh sáng rực rỡ” là biểu tượng quý giá của tinh thần anh hùng cách mạng. Một bức tranh sáng ngời, uy nghi đã tóm tắt những thành tựu to lớn của dân tộc, đánh dấu bước ngoặt quan trọng của đất nước, từ chỗ bị áp bức, đau khổ trở thành hùng mạnh, tự tin tỏa sáng, tự nắm lấy số phận của mình.
Cả hai tác phẩm đều thể hiện tình cảm sâu nặng của hai tác giả đối với đất nước và nhân dân. Mỗi bài thơ phản ánh niềm tự hào và nhận thức sâu sắc về quá trình đấu tranh của dân tộc. Dù có những điểm tương đồng, nhưng hình tượng đất nước trong hai tác phẩm mang đặc điểm riêng biệt. Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm tập trung vào bản sắc dân gian và tầng sâu văn hóa, lịch sử; trong khi của Nguyễn Đình Thi thì tập trung vào tính hiện đại. Nguyễn Đình Thi khắc họa đất nước với hai mặt đối lập nhưng hài hòa; còn Nguyễn Khoa Điềm gắn kết quá khứ và tương lai của dân tộc. Niềm tin chủ đạo của Nguyễn Khoa Điềm là vào văn hóa dân tộc, trong khi Nguyễn Đình Thi hướng tới tương lai.
Sự khác biệt trong việc xây dựng hình tượng đất nước là kết quả của việc sáng tác trong những thời điểm khác nhau và phong cách riêng của mỗi nhà thơ. Sự sáng tạo trong nghệ thuật không ngừng đổi mới và phát triển, không lặp lại bản thân hay người khác. Vì thế, dù sử dụng chất liệu là đất nước, mỗi nhà thơ lại mang đến sáng tạo riêng của mình.
Với tài năng và phong cách thơ riêng biệt, cả hai tác giả đã tạo nên những hình ảnh đất nước xuất sắc trong các tác phẩm của mình. Mỗi bài thơ mở ra những khám phá mới và những vẻ đẹp đa chiều của đất nước, từ đó làm phong phú thêm bức tranh chân dung của đất nước. Hai tác phẩm này cũng chứng minh tài năng nghệ thuật xuất sắc của hai tác giả.
Tổng hợp các bài văn mẫu phân tích bài thơ Đất nước và các tác phẩm khác:
