1. Bướm và vẻ đẹp từ những vảy nhỏ li ti
Loài bướm, côn trùng biết bay với đa dạng màu sắc, thường cư ngụ gần các bụi cây có nhiều hoa để hút phấn và mật hoa. Màu sắc tuyệt diệu của bướm được hình thành từ hàng nghìn vảy nhỏ xếp chồng lên nhau, làm bề mặt cánh lấp lánh khi chúng di chuyển. Dưới cánh thường có màu xám hoặc nâu, giúp chúng ẩn mình khi cần. Mỗi con bướm sở hữu 4 cánh nhưng chỉ hoạt động như một cặp, vẫy cánh khá chậm trừ một số loài có khả năng bay nhanh và mạnh. Bướm thực hiện những hành trình di cư ấn tượng, ví dụ như bướm Comma từ sa mạc Sahara đến Anh trong 14 ngày, hay bướm vua từ California đến Canada qua Đại Tây Dương.
2. Bướm và bữa tiệc ẩm thực thú vị
Với vòng đời từ trứng đến bướm kéo dài từ 1 tuần đến gần 1 năm, loài bướm có hành trình kỳ diệu. Chúng giao phối, đẻ trứng và bắt đầu chu kỳ mới. Ấu trùng ăn vỏ trứng trong khi sâu bướm tiêu thụ lá cây, nhộng thì không ăn gì. Mặc dù thường hút mật hoa, một số loài bướm lại thích ăn xác chết, bùn, thậm chí mồ hôi người, nước mắt của rùa và cá sấu. Hành vi ‘puddling' là khi bướm đực hút chất dinh dưỡng từ bùn để cung cấp khoáng chất cho tinh trùng, tăng khả năng sống sót của trứng. Thực tế là bướm không chỉ cần mật hoa mà cả khoáng chất, và điều này giúp chúng sống lâu hơn.
3. Quá trình biến đổi từ sâu thành bướm
Hành trình biến đổi từ sâu bướm là trải nghiệm đầy thử thách nhưng cũng đẹp đẽ. Từ quá trình lột xác khó khăn, chúng được đền đáp bằng hình dáng mới với đôi cánh tuyệt đẹp. Vòng đời bắt đầu từ trứng được đẻ trên lá cây, là nguồn thức ăn ưa thích của bướm. Trứng nở ra thành ấu trùng, rồi phát triển thành sâu bướm. Sau khi ăn đủ dinh dưỡng, sâu bướm tự tạo kén và trở thành nhộng.
Lớp vỏ nhầy của nhộng giúp chúng bám chắc, tạo khả năng ngụy trang tuyệt vời. Khi đã sẵn sàng, bướm rời kén với cánh ẩm ướt. Sau khoảng một giờ, cánh khô và chúng bắt đầu cuộc phiêu lưu mới.
4. Bướm dùng chân để nếm mùi vị
Khả năng nếm mùi vị của bướm đến từ đôi chân chứ không phải miệng! Đôi chân của chúng là cơ quan vị giác, điều này khiến nhiều người ngạc nhiên. Trong khi những nghiên cứu ban đầu chỉ ra ăng-ten hoặc palpi, phần miệng của bướm, là cơ quan vị giác chính, thì các nhà khoa học sau này đã khám phá ra rằng chính đôi chân của bướm mang cơ quan vị giác!
Sự khám phá trong thiên nhiên thường mang tính bất ngờ. Đến cuối thế kỷ 19, các nhà nghiên cứu mới bắt đầu tìm hiểu và phát hiện ra chân bướm chứa cơ quan vị giác. Những chemoreceptors, các chất hóa học nhất định
Thụ thể vị giác nằm ở chân bướm, tiếp xúc và kích thích các dây thần kinh khi các chất hóa học trong môi trường tiếp xúc với chúng.
Ở bướm, các chất hóa học này tập trung ở phần chân gọi là tarsus, nằm xa cơ thể. Bướm có khả năng cảm nhận các vị ngọt, đắng, chua và mặn thông qua chân, giống như con người nếm các vị bằng lưỡi. Điều này là một phát hiện thú vị về cách bướm tương tác với thế giới xung quanh.
5. Bướm ăn uống độc đáo và khó tin
Loài bướm dù xinh đẹp lại có thói quen ăn uống khá độc đáo, điều này khiến nhiều người bất ngờ. Ngoài mật hoa là nguồn thức ăn chính, bướm còn có những thói quen ăn uống khác thường. Chúng có thể hạ cánh xuống đất để thưởng thức bùn, một hỗn hợp cung cấp axit amin, đạm, muối và protein cần thiết.
Chẳng hạn, mồ hôi và nước mắt của con người, cùng với nước mắt của rùa và cá sấu cũng là món ăn yêu thích của bướm. Những chất này chứa natri, giúp tăng khả năng sinh sản của bướm. Bướm không cắn người như muỗi, nhưng có thể uống nước tiểu để bổ sung sắt và đường.
Điều thú vị là bướm tự tiêu thụ cả nước tiểu của mình. Chất thải này cung cấp khoáng chất, axit amin và nitơ cần thiết. Với khả năng hút mật đổi chỗ cho việc nhai, bướm còn thích thưởng thức thịt thối rữa bằng cách hóa lỏng. Sở thích ăn uống này có thể khiến bạn kinh ngạc khi quan sát những chú bướm tuyệt vời.
6. Bướm trưởng thành vừa nở không có vòi hút
Không giống như sâu bướm ăn lá cây, bướm trưởng thành chỉ tiêu thụ chất lỏng, chủ yếu là mật hoa. Miệng của chúng đã biến đổi để hút mật, không thể nhai. Với ống hút mật ở phần miệng, chúng có thể duỗi thẳng để hút mật hoa và cong lại sau khi sử dụng.
Một số loài bướm còn ăn nhựa cây và thực vật đang phân hủy.
Khi bướm trưởng thành vừa mới nở, chúng không có vòi hút. Một bướm không thể hút mật hoa sẽ chết. Ngay sau khi nở, miệng của chúng được chia thành 2 phần.
Một trong các hoạt động đầu tiên của bướm mới nở là yêu cầu sự giúp đỡ từ đồng loại. Những con bướm trưởng thành khác sẽ tiếp cận và làm việc với 2 phần miệng rời rạc này để tạo thành một ống đơn chức năng hút nước. Hình ảnh những con bướm giúp đỡ nhau trong vườn có thể dễ dàng quan sát.
7. Cách loài bướm tiếp nhận đồ ăn
Bướm sử dụng miệng haustellate để tiếp nhận thức ăn, không thể nhai hay cắn nhưng chỉ uống chất lỏng như mật hoa, nhựa cây, nước ép trái cây và khoáng chất.
Phần miệng haustellate là một sự thích nghi từ miệng Mandibulation dùng để nhai. Các loài côn trùng nguyên thủy có miệng bắt buộc để nghiền nát thức ăn. Khi côn trùng phát triển, chúng tiến hóa những loại miệng khác để thích nghi với môi trường và nhu cầu ăn uống.
Khi bướm mới nở, chúng thường cuộn tròn và tháo gỡ vòi của mình để kiểm tra. Khi không sử dụng, vòi vẫn cuộn tròn lại.
tương tự như vòi trong vườn. Chủ yếu sống bằng mật hoa hoặc phấn hoa, bướm thường đậu trên bông hoa, thả vòi ra và hút nước trái cây ngon lành. Nhưng đó không phải là đồ ăn duy nhất của chúng.
Bướm có mối quan hệ rất đặc biệt với bùn. Hành vi này, gọi là vũng nước, thường thấy ở những con bướm đực, đặc biệt là ở vùng nhiệt đới, nhưng cũng có ở vùng ôn đới.
Bướm đực tụ hội ở vũng nước vì đây là nguồn cung cấp khoáng chất tốt cho tinh trùng khỏe mạnh. Những chất dinh dưỡng này sẽ được chuyển giao cho con cái trong quá trình giao phối và giúp cải thiện khả năng sống sót của trứng.
Một khoáng chất quan trọng là natri. Vì mật hoa cây thường thiếu natri, nên nhiều loài côn trùng ăn thực vật thường xuyên bị thiếu hụt. Đó là lý do tại sao nhiều loài bướm bị thu hút bởi mồ hôi, phân hay thậm chí xác chết. Bên cạnh đó, những vùng nước gần vũng nước có thể giúp bướm giải nhiệt trong thời tiết nóng và khô.
Nếu bạn ngồi trong công viên hoặc trong vườn vào một ngày nắng và thấy một con bướm đậu lên bạn, khả năng cao là nó bị thu hút bởi muối và mồ hôi trên da của bạn!
8. Bướm nghe bằng đôi cánh của mình
Một số loài bướm nghe không phải bằng lỗ nhỏ ở cuống cánh mà bằng cấu trúc trên cánh. Các loại bướm giáp, với hơn 2.500 loài, được phát hiện có những đường mạch đặc biệt trên cánh giúp chúng cảm nhận âm thanh. Những mạch này có thể liên quan đến chức năng nghe vì chúng dẫn đến lỗ nghe ở cuống cánh.
Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Biology Letters cho thấy các mạch phồng trên cánh bướm giáp phản ứng với âm thanh, và khi bị rạch nhỏ, khả năng nghe của chúng giảm sút. Tuy cơ chế hoạt động chưa rõ ràng, nhưng có thể chúng giúp bướm điều tiết âm thanh tần số thấp.
9. Bướm cũng có nọc độc
Nhìn bướm dễ thương và mềm mại, nhưng thực sự đằng sau là một thế giới nguy hiểm. Màu sắc đẹp của chúng có thể là dấu hiệu cảnh báo về độc tố. Một số loài bướm như vằn cánh dài Heliconius charithonia chứa độc tố nổi tiếng. Ngay cả khi còn là sâu bướm, chúng đã có thói quen ăn thịt anh em, tạo nên cảnh chiến tranh trong gia đình bướm.
Hơn nữa, hành vi ‘hiếp dâm nhộng' của loài bướm sẽ khiến nhiều người sốc. Con đực cưỡng bức con cái ngay khi nó sắp thoát khỏi vỏ nhộng để trở thành bướm. Cảnh tượng này khiến chúng ta phải suy nghĩ lại về thế giới bí ẩn và đôi khi là tàn nhẫn của loài bướm.
Đối với loài sâu bướm Maculinea rebeli, chúng có khả năng lừa lọc đàn kiến bằng cách giả âm thanh của kiến chúa. Bằng cách này, chúng đánh lừa đàn kiến và được chăm sóc như một vị vương hoặc hoàng hậu. Điều này chứng tỏ rằng mặc dù dễ thương, bướm không phải lúc nào cũng vô hại.
10. Bướm không thể bay nếu thời tiết lạnh
Bướm cảm nhận nhiệt độ môi trường và cần nhiệt độ lý tưởng khoảng 29ºC để thể hiện khả năng bay tuyệt vời.
Là động vật máu lạnh, bướm không thể tự điều chỉnh nhiệt độ cơ thể. Nhiệt độ không khí xung quanh là yếu tố quyết định tới hoạt động của chúng. Nếu nhiệt độ xuống dưới 13ºC, bướm sẽ trở nên
Với tình trạng tê liệt do lạnh, bướm không thể bay cao lên trời để tránh hiểm họa hoặc tìm kiếm thức ăn.
Khi nhiệt độ dao động từ 27ºC đến 38ºC, bướm có khả năng thực hiện những màn bay đẹp mắt nhất. Trong ngày mát mẻ, chúng phải điều chỉnh cơ thể và bay chậm lại. Nếu nhiệt độ lên quá 38ºC, việc bay cũng trở nên khó khăn vì sự ảnh hưởng của nhiệt độ cao, buộc bướm phải tìm nơi mát mẻ để trú ẩn.
Bướm lúc mới nở còn không thể bay ngay lập tức. Trong giai đoạn phát triển trong kén, bướm chờ đợi kỳ thoát khỏi vỏ nhộng. Khi thoát ra khỏi kén, chúng hiện diện với đôi cánh nhỏ xinh đẹp.
Chúng cần phải nhanh chóng bơm chất lỏng qua tĩnh mạch cánh để làm mở rộng chúng. Sau khi đôi cánh đạt kích thước đầy đủ, bướm phải nghỉ ngơi vài giờ để cơ thể khô ráo và cứng cáp trước khi thực hiện chuyến bay đầu đời.
11. Hạt mưa, kẻ thù vô hình của bướm
Với trọng lượng trung bình của bướm là 500mg, hạt mưa nặng đến 70mg hoặc hơn trở thành mối đe dọa lớn. Khi trời nắng, bướm sẽ mở rộng cánh để hấp thụ nhiệt, cung cấp năng lượng cho việc bay.
Trong điều kiện mưa, khả năng bay của chúng giảm đi, tăng khả năng trở thành mồi cho các loài săn mồi như chim và côn trùng. Gió mạnh cũng là một mối đe dọa lớn khác.
Do đó, hiếm khi thấy bướm bay trong mưa bão. Thay vào đó, chúng sẽ trốn dưới tán lá, nhánh cây, lá vụn, khe nứt đá, hoặc hàng rào của con người.
Tại những nơi có bão mùa đông, điều kiện sống trở nên khó khăn hơn. Ở gần mặt đất, nhiệt độ giảm, khiến bướm phải bay lên cành cao. Thân cây giải phóng nhiệt giúp giữ ấm bướm.
Người dân Zuni ở Mexico có truyền thuyết: ‘Bướm trắng bay về phía Tây Nam là dấu hiệu trời sắp mưa to'. Khi nhận thấy trời sắp mưa, bướm tìm nơi trú, và sau cơn mưa, chúng hòa mình vào không gian, tạo nên khung cảnh tuyệt đẹp không thể bỏ qua với những người yêu thiên nhiên.
12. Bướm và khía cạnh cận thị
Đôi mắt của bướm nhìn rõ ở khoảng cách 10-12 feet (3 – 3.2 mét). Vượt qua khoảng cách này, mọi thứ trở nên mờ đối với bướm. Thị lực giúp bướm hoàn thành các nhiệm vụ quan trọng như tìm bạn đời và thu thập mật hoa.
Bướm có khả năng nhìn thấy màu sắc, kể cả các màu cực tím mà mắt người không thể thấy. Các dấu hiệu tia cực tím trên cánh giúp chúng nhận diện và tìm kiếm đối tác tiềm năng. Hoa cũng phát tia cực tím để thu hút bướm thụ phấn, như một lời mời gọi – “Hãy ghé thăm tôi!”
13. Bướm và nghệ thuật sống sót
Thời gian sống của bướm rất ngắn ngủi, chỉ vài tuần. Từ lúc trưởng thành sau khi thoát ra khỏi kén, bướm chỉ còn khoảng 2-4 tuần để tồn tại, điều này đặc trưng cho hầu hết các loài bướm. Trong thời gian ngắn đó, chúng tập trung toàn bộ năng lượng vào hai nhiệm vụ chính – ăn uống và giao phối. Dù bé nhỏ, nhưng bướm vẫn có thể sống tới 9 tháng.
Để tồn tại trong môi trường đầy nguy hiểm, bướm sử dụng nhiều chiến thuật. Một số gấp đôi cánh để hòa nhập vào môi trường, làm mờ thị giác của kẻ
Tuy nhiên, một số lại dùng màu sắc rực rỡ để làm nổi bật sự hiện diện của mình. Có những loại bướm giả vờ có độc tố để tự bảo vệ khỏi kẻ săn mồi; một số loài thì cố gắng thể hiện sự hiếu chiến dù không hề có độc.
14. Hành trình di cư độc đáo của loài bướm
Nghiên cứu mới chỉ ra rằng hành trình di cư của loài bướm đã bắt đầu từ hàng triệu năm trước, đi từ Canada ở phía Bắc tới Mexico ở phía Nam để trú đông, rồi quay trở lại vào mùa hè qua nhiều thế hệ. Điều này thay đổi quan điểm trước đây rằng hiện tượng di cư chỉ mới xuất hiện gần đây. Nhờ phân tích gen, các nhà khoa học đã khám phá lịch sử phức tạp của loài bướm này.
Kết quả cho thấy loài bướm di cư đã xuất hiện hơn 2 triệu năm trước, trái với quan niệm trước đó. Sự hiểu lầm này do đặc điểm của nhiều thành viên ngoại vi Bắc Mỹ là loài nhiệt đới, làm cho các nhà khoa học nghĩ rằng tổ tiên của chúng cũng như vậy và chỉ bắt đầu di cư từ thế kỷ 19.
Nghiên cứu cũng tiết lộ rằng khả năng di cư của loài bướm liên quan đến gen quy định cấu trúc cánh của chúng. Việc suy giảm số lượng bướm di cư được liên kết với nạn phá rừng, hạn hán và sử dụng thuốc trừ sâu trên cây bông tai. Các nhà khoa học mong rằng thông tin này sẽ giúp bảo tồn tập quán di cư của loài bướm.
15. Chiến thuật phòng thủ độc đáo của loài bướm đêm
Để chống lại kẻ thù truyền kiếp, loài bướm đêm đã tiến hóa một chiến thuật phòng thủ độc đáo: phát sóng sóng siêu âm bằng cơ quan sinh dục.
Cuộc chiến tiến hóa dài 65 triệu năm giữa loài dơi và bướm đêm diễn ra trong những hang động tối tăm và khu rừng rậm trên khắp thế giới. Mặc dù bướm đêm thường bị xem là yếu đuối, nghiên cứu mới cho thấy chúng đã phát triển những biện pháp tinh tế để đối phó với vũ khí lợi hại của dơi.
Phát hiện mới nhất chỉ ra rằng các loài bướm đêm lớn có khả năng làm nhiễu tín hiệu định vị mà dơi sử dụng trong cuộc rượt đuổi. Khi bị dơi truy đuổi, chúng sử dụng cơ quan sinh dục để phát sóng siêu âm, làm nhiễu tín hiệu giúp dơi xác định phương hướng. Các nhà nghiên cứu đã ghi lại sóng siêu âm từ những loài bướm đêm như Cechenena lineosa, Theretra boisduvalii và Theretra nessus.
Trước đó, chỉ có bướm hổ được biết đến với khả năng làm nhiễu tín hiệu của dơi. Tuy nhiên, nghiên cứu mới cho thấy rằng cả bướm đêm lớn và bướm hổ đều có đôi tai phát hiện sóng siêu âm và phản ứng bằng cách phát sóng trở lại. Sự khác biệt là tai của bướm đêm lớn nằm trên đầu, còn của bướm hổ nằm ở phần ngực, và cả hai loài đều sử dụng cơ quan sinh dục để phát sóng siêu âm.
16. Top 7 loài bướm hiếm nhất thế giới
Các loài bướm với hoa văn độc đáo này từng rất phổ biến. Tuy nhiên, môi trường sống bị đe dọa và tác động của con người đã khiến chúng dần biến mất.
Miami Blue:
Trước kia, loài này thường xuất hiện tại các vùng ven biển Florida (Mỹ). Hiện nay, số lượng đã giảm mạnh (ước tính dưới 100 cá thể). Đây được xem là loài bướm hiếm nhất thế giới. Sự sụt giảm chủ yếu do sự phát triển của vùng ven biển Miami và cơn bão Andrew năm 1992. Đến năm 1999, không còn bướm Miami nào được báo cáo và người ta cho rằng chúng đã tuyệt chủng.
Island Marble: Loài bướm này có cánh với hoa văn giống đá cẩm thạch. Trong vòng 100 năm (1908-1998), loài này được cho là đã tuyệt chủng. Tuy nhiên, một số cá thể đã xuất hiện trở lại tại đảo San Juan (Tây Ban Nha) và được đưa vào danh sách các loài có nguy cơ tuyệt chủng. Nhưng dù có nỗ lực bảo tồn, số lượng vẫn tiếp tục giảm, hiện chỉ còn dưới 200 cá thể ở San Juan.
Palos Verdes Blue: Đây là một loài bướm nhỏ có nguy cơ tuyệt chủng cao và chỉ sinh sống tại bán đảo Palos Verdes (Mỹ). Vào năm 1983, khi nơi sinh sống của chúng bị phá hủy, số lượng loài này đã giảm mạnh tới mức nguy cơ tuyệt chủng hoàn toàn. Hiện tại, chỉ còn khoảng 200 cá thể Palos Verdes Blue tự nhiên.
Lange's Metalmark: Tương tự như Palos Verdes Blue, Lange's Metalmark chỉ sinh tồn trong môi trường cồn cát Antioch (California, Mỹ). Loài này đã được ghi nhận là có nguy cơ tuyệt chủng chính thức từ năm 1976.
Saint Francis Satyr: Đây là loài bướm chỉ xuất hiện ở Fort Bragg, Bắc Carolina (Mỹ). Số lượng hiện tại được ước tính chỉ còn dưới 1.000 con. Nguyên nhân chính khiến số lượng giảm sút là do môi trường sống bị đe dọa.
Schaus Swallowtail: Loài bướm này từng là hiếm nhất ở Florida (Mỹ) với chỉ vài trăm con. Các nỗ lực bảo tồn đã giúp số lượng tăng lên, hiện tại đạt khoảng 800-1.200 con. Đặc điểm nhận dạng của chúng là phần trên cánh màu nâu đen với dải trắng và vàng ở giữa. Sải cánh dài từ 9,2 đến 11,8 cm.
Leona's Little Blue: Được đặt tên theo Leona Rice – người đã phát hiện nó ở Klamath, Oregon (Mỹ). Hiện nay, số lượng vào khoảng 1.000 – 2.000 con, chủ yếu sống trên cây kiều mạch. Tuy nhiên, ‘ngôi nhà' của chúng đang bị đe dọa bởi khai thác gỗ và loài thực vật xâm lấn.
17. Những mối đe dọa của loài bướm trong tự nhiên
Số phận của loài bướm rất mong manh. Ví dụ, vào mùa đông năm 2016, một cơn bão kỳ lạ đã quét qua khu bảo tồn thiên nhiên El Rosario ở Mexico, khiến 40% cá thể bướm chết. Một trong những nguyên nhân là do rừng trở nên thưa thớt. Rừng không chỉ giúp giữ nhiệt và che mưa mà còn là ‘tấm chăn' giữ ẩm cho bướm.
Theo tạp chí Côn trùng học Hoa Kỳ, rừng có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ bướm và các loài vật khác khỏi tác động của thời tiết. Bướm góp phần vào việc thụ phấn hoa và bảo tồn sinh học. Tuy nhiên, sự thay đổi môi trường do con người tạo ra, chẳng hạn như săn bắt bướm để làm trang trí hay phá rừng, đã gây mất cân bằng và ảnh hưởng đến số lượng loài côn trùng này.
Nhiều loài bướm trên khắp thế giới, từ Nam Mỹ, Đông Nam Á, châu Úc tới châu Âu, đều đang phải đối diện với nguy cơ tuyệt chủng. Một số loài được bảo vệ bởi luật pháp, một số được nuôi trong các trang trại, và nhiều biện pháp khác đang được triển khai. Hy vọng rằng chúng ta có thể cùng nhau bảo vệ những loài côn trùng này khỏi sự tuyệt chủng.
18. Bướm gây hại và cách phòng tránh bệnh do bướm gây ra
Trái ngược với ấn tượng phổ biến, bướm và sâu bướm không mang theo độc tố và không trực tiếp tấn công con người. Tuy nhiên, lớp lông phấn dày của chúng có thể gây dị ứng mạnh đối với làn da nhạy cảm, khiến cho da trở nên đỏ, nổi…
Người bị dị ứng có thể cảm thấy mẩn, ngứa, và có cảm giác nóng rát.
Trong một số trường hợp, viêm da có thể xuất hiện do tiếp xúc với côn trùng, và các triệu chứng này có thể được giảm nhẹ bằng cách bôi kem chống dị ứng. Việc hít phải phấn bướm cũng có thể gây ra các vấn đề sức khỏe như hen suyễn, đặc biệt ở trẻ nhỏ.
Không cần phải tiêu diệt bướm hoặc sâu bướm như các loài côn trùng khác. Tránh tiếp xúc trực tiếp với chúng đã đủ để giữ an toàn. Với trẻ nhỏ, việc bảo vệ chúng khỏi sinh vật này khi chơi đùa ở những khu vực có nhiều cây cỏ và nước đọng là rất quan trọng. Để an toàn trong nhà, bạn có thể sử dụng cửa lưới chống muỗi, đây là một giải pháp hiệu quả không chỉ bảo vệ khỏi bướm mà còn nhiều côn trùng gây hại khác.