1. Thông tin cơ bản
Cá heo được xếp vào loài động vật có vú sống chủ yếu ở đại dương và sông nước, và có mối quan hệ gần gũi với cá voi. Hiện nay, trên thế giới ghi nhận khoảng 40 loài cá heo, phân bố ở các đại dương và một số con sông chủ yếu. Kích thước của cá heo thay đổi từ 1,2m đến 9,5m, và trọng lượng dao động trong khoảng 40kg đến 10 tấn. Chúng thường cư trú ở vùng biển nông và thực phẩm chính là cá và mực. Cá heo nổi tiếng nhờ sự thông minh tuyệt vời và tính thân thiện với con người.
2. Cấu trúc và kích thước
Thân hình của cá heo thon gọn và uyển chuyển, rất thích nghi với môi trường nước. Chiều dài của cá heo dao động từ 1.2m đến 9.5m, với trọng lượng trong khoảng từ 40kg đến 10 tấn. Đôi mắt của cá heo được đặt gần mũi, giúp chúng có tầm quan sát rộng và dễ dàng di chuyển trong môi trường nước.
Đầu cá heo nhỏ, mõm dài và nhọn, với hàng răng hình nón giúp hiệu quả trong việc săn mồi. Cơ thể cá heo có lớp mỡ và da dày bảo vệ, giúp giữ ấm và đối phó với tình hình thời tiết khắc nghiệt và kẻ thù săn mồi.
Phương pháp thở của cá heo là dùng phổi và sử dụng lỗ thổi ở đỉnh đầu để hô hấp. Chúng cũng phát ra âm thanh để giao tiếp với nhau. Nhờ thị lực và giác quan nhạy bén, cá heo thường tạo ra âm thanh đặc biệt dưới nước.
3. Danh sách các loài cá Heo
Trên thế giới có gần 40 loài cá heo thuộc 17 chi, sống chủ yếu ở các đại dương và một số con sông lớn. Dưới đây là những loài cá heo phổ biến Mytour muốn giới thiệu:
– Cá Heo mũi chai: Là dòng cá heo phổ biến nhất, sinh sống tại hầu hết các vùng biển trên thế giới và thường thấy trong các buổi biểu diễn xiếc.
– Cá Heo sát thủ: Loài cá heo có kích thước lớn nhất trong đại dương, sống thành bầy đàn.
– Cá Heo trắng: loài cá heo này có màu trắng, lần đầu được phát hiện và mô tả vào năm 1846.
– Cá Heo sông Amazon – Cá Heo hồng: Loài cá heo sông lớn nhất, thường thấy với màu hồng hoặc hồng xám.
– Cá Heo xanh đuôi đỏ – Cá Heo miền Tây: Sống chủ yếu ở tầng nước đáy và là loài đẻ trứng.
– Cá Heo bông – Cá Heo cảnh: là dòng cá cảnh với thân hình chắc khỏe, sống ở mọi tầng nước.
4. Cấu trúc giải phẫu của cá heo
Cá heo có thân hình thon dài với hình dạng thoi, phù hợp cho việc di chuyển nhanh trong môi trường nước. Vây đuôi của chúng giúp tạo sức đẩy khi bơi, trong khi vây mang và đuôi điều chỉnh hướng di chuyển. Trên da của cá heo có các đốm màu xám, phần bụng thường có màu nhạt hơn.
Phần đầu của cá heo có cơ quan phát ra sóng rada sinh học tại trán. Một số loài cá heo có hàm răng dài tạo thành mỏ rõ ràng. Cá heo thở qua lỗ hô hấp trên đỉnh đầu. Cơ thể chúng không có lông mao, trừ một ít lông ở mỏ khi mới sinh ra, và chúng sẽ rụng đi rất nhanh chóng.
Phần sinh dục của cá heo nằm ở bụng dưới. Cá heo đực có hai khe sinh dục, một cho dương vật và một cho hậu môn, trong khi cá heo cái chỉ có một khe sinh dục.
Có khe sinh dục của cá heo chứa cả âm vật và hậu môn.
Theo nghiên cứu gần đây, cá heo cũng có thể mắc bệnh béo phì loại 2 giống như con người, tạo cơ hội nghiên cứu và điều trị cho cả hai loài.
5. Thói quen ăn uống và sinh sản của cá heo
Cá heo là loài ăn tạp với chế độ dinh dưỡng thay đổi theo mùa. Một số loài cá heo có thói quen di cư vào các mùa nhất định để tìm kiếm thức ăn.
Chúng có thể ăn ở cả vùng nước sâu và nông, tiêu hóa được cả động vật có xương và không xương. Thức ăn chủ yếu của cá heo là các loài cá nhỏ, tôm và những sinh vật không xương sống khác.
Cá heo sinh sản bằng cách đẻ con và nuôi con bằng sữa. Cơ quan sinh sản của chúng nằm bên trong cơ thể, và sau khi sinh, chúng nuôi con bằng sữa từ núm vú trong khoảng 11 tháng rồi mới tách con ra.
6. Cá heo thiếu khả năng khứu giác
Dù cá heo nổi tiếng với thính giác nhạy bén, nhưng chúng không thể ngửi. Mặc dù có các vùng khứu giác nhưng cá heo thiếu dây thần kinh khứu giác. Liệu cá heo có vị giác hay không? Chúng chỉ cảm nhận được vị muối.
Thị lực của cá heo phát triển và có khả năng cảm nhận tần số cao gấp 10 lần so với con người. Chúng còn sử dụng thính giác để phát sóng radar sinh học, một khả năng độc đáo. Dù có lỗ tai nhỏ, cá heo nghe chủ yếu thông qua hàm dưới.
Xúc giác của cá heo phát triển đặc biệt trên da, nhưng chúng không có khả năng ngửi mùi. Cá heo thích một số loại thức ăn và dùng vị của nước để cảm nhận môi trường.
Cá heo sông Boto có sợi lông nhỏ trên mỏ, có thể đóng vai trò như hệ thống xúc giác để bù đắp cho thị giác yếu kém.
7. Khám phá trí tuệ của cá heo
Cá heo được biết đến với hành vi xã hội phức tạp. Chúng tổ chức các nhóm, lập chiến lược săn mồi, và phân công nhiệm vụ để do thám kẻ thù. Cá heo sử dụng kỹ năng tự học để săn mồi hiệu quả hơn và truyền đạt kiến thức này cho thế hệ sau. Có thể nói rằng chúng cũng có khả năng ‘siêu nhận thức' gần giống con người, biết cảm thông và sử dụng ngôn ngữ.
Cá heo thuộc Bộ Cá Voi, có não bộ phát triển vượt trội với nhiều nếp nhăn và mật độ tế bào thần kinh cao. Điều này cho thấy cá heo có sức thông minh tương đương với loài khỉ, đặc biệt trong việc giao tiếp và tương tác xã hội.
8. Cá heo đực lập hội để chinh phục cái
Trong cộng đồng cá heo, các con đực thường tổ chức thành nhóm để tăng cơ hội thuần phục con cái. Theo các nhà nghiên cứu, ở Vịnh Shark, Tây Úc, cá heo xám đã phát triển những chiến lược phức tạp để cạnh tranh trong hành trình tình ái.
Nhóm cá heo đực này thường phân chia thành ba nhóm nhỏ với nhiệm vụ riêng: nhóm ‘lôi kéo' con cái, nhóm ‘cướp' con cái từ các nhóm khác, và nhóm hợp tác để bảo vệ con cái của mình. Cách tổ chức này thể hiện sự thông minh và linh hoạt của cá heo.
heo có năng khiếu trong việc phát triển nhiều chiến thuật khác nhau để giành chiến thắng trong cuộc tranh đấu tình ái.
9. Cá heo giao tiếp bằng tiếng huýt
Một thí nghiệm ghi âm hàng trăm tiếng huýt của cá heo đã chứng minh rằng chúng dùng tiếng huýt để gọi tên nhau. Nghiên cứu này được thực hiện tại vịnh Sarasota ở bang Florida (Mỹ) từ năm 1984 đến 2009, bao gồm cả bản ghi âm được thực hiện trên các con cá heo nuôi trong bể. Nhà khoa học Stephanie King cùng đồng nghiệp thuộc Đại học St Andrews đã tiến hành phân tích chi tiết về hành vi và âm thanh của chúng.
Kết quả nghiên cứu cho thấy cá heo sử dụng tiếng huýt của mình để thiết lập liên lạc với những con cá heo khác một cách rõ ràng và phong phú trong thế giới dưới nước.
10. Cá heo nhớ lâu nhất trong thế giới động vật
Sau một thí nghiệm kéo dài, các nhà khoa học Mỹ đã khám phá ra rằng trí nhớ xã hội của cá heo là lâu dài nhất. Nghiên cứu mới công bố chứng minh rằng loài động vật biển này có khả năng nhớ lâu nhất trong cả thế giới động vật.
Thí nghiệm được tiến hành tại Viện Tâm trí và Sinh vật học Chicago, trong đó cá heo Bailey đã bị tách ra khỏi bạn gái Alice hơn 20 năm. Khi nhận lại tín hiệu từ Alice qua loa phóng thanh, Bailey vẫn nhận ra và phản ứng, cho thấy khả năng nhớ lâu kỳ diệu của loài cá heo, vượt trên cả loài voi với trí nhớ 10 năm.
Các nhà nghiên cứu Mỹ đang tiếp tục thí nghiệm để hiểu rõ hơn liệu cá heo có thể nhận diện họ hàng qua tiếng huýt gọi đàn hay không.
11. Cá heo nhận ra đồng loại qua nước tiểu
Các nhà khoa học đã bất ngờ phát hiện rằng cá heo dùng nước tiểu để nhận diện bạn bè. Trong khi con người nhận ra nhau qua khuôn mặt, cá heo mũi chai nhận diện nhau qua tiếng kêu đặc trưng, và mới đây là qua nước tiểu của nhau.
VICE, một dự án nghiên cứu của Đại học St. Andrews ở Scotland và Đại học Stephen F. Austin ở Texas, đã tiến hành nghiên cứu này. Họ sử dụng cá heo mũi chai nuôi nhốt tại Dolphin Quest ở Bermuda và Hawaii để thực hiện thí nghiệm.
Các nhà khoa học quan sát rằng cá heo di chuyển nhanh qua nước tiểu của nhau với miệng mở rộng, cho biết chúng có thể nhận diện thông tin gì đó từ nước tiểu. Khi họ đặt nước tiểu của một con cá heo vào một cốc và phát tiếng kêu của một con khác, cá thể thử nghiệm rời khỏi vì nước tiểu không khớp với tiếng kêu của bạn mà nó biết.
Thử nghiệm khác cho thấy chú cá heo thử nghiệm lại đến gần loa phát tiếng kêu của bạn sau khi lấy mẫu nước tiểu. Đây là khám phá đáng ngạc nhiên về khả năng nhận biết bạn bè qua nước tiểu của loài động vật có xương sống này.
12. Cá heotồn tại mà không ngủ
Nghiên cứu mới đây đã tiết lộ rằng cá heo có thể tồn tại nhiều ngày, thậm chí là nhiều tuần mà không cần ngủ. Nhưng làm thế nào chúng có thể thực hiện được điều này?
Cá heo có một cơ chế đặc biệt cho phép nửa bộ não của chúng nghỉ ngơi trong khi nửa còn lại vẫn cảnh giác. Cơ chế này được gọi là ‘Unihemispheric sleep'. Điều này giúp chúng tránh được nguy cơ chết đuối, giữ được sự cảnh giác trước các mối nguy hiểm và thúc đẩy sự phát triển của não.
Thêm vào đó, cá heo sử dụng độc tố từ con mồi như một loại ‘chất gây nghiện'. Mặc dù độc tố có thể gây chết người, nhưng ở liều lượng nhỏ, nó lại có tác dụng như một chất gây nghiện. Đài BBC đã ghi lại cảnh cá heo chơi đùa với một con cá nóc trong thời gian dài và sau đó có những hành vi lạ thường.
13. Cá heo tiến hóa từ 1 loài động vật trên cạn
Là loài động vật có vú, cá heo có nguồn gốc từ những môi trường cạn khô.
Chúng có khả năng hiểu và sắp xếp các đồ vật vào nhóm tương tự nhau, phản ứng với âm thanh và hình ảnh như con người.
Khoảng 50 triệu năm trước, tổ tiên của cá heo đã sống trên cạn và ăn thịt, sau đó thích nghi với môi trường dưới nước và tiến hóa thành loài có vú.
Dù rất thân thiện, nhưng cá heo cũng có những hành vi đáng chú ý như tung hứng con non lên khỏi mặt biển để giết chết, là một phần trong hành vi sinh sản.
14. Cá heo không thể thở dưới nước nhưng không bị chết đuối khi ngủ
Cá heo không thể thở dưới nước nhưng không bị chết đuối khi ngủ nhờ vào mô hình bán cầu não, nơi một nửa não nghỉ ngơi còn nửa kia vẫn tỉnh táo. Điều này giúp chúng duy trì hoạt động tự nhiên như bơi lội và thở trong khi ngủ, đồng thời tránh xa mối đe dọa từ kẻ săn mồi.
Chỉ mất nửa giây để thở ra toàn bộ không khí trong phổi và sau đó cần thêm nửa giây để hít vào oxy mới, cá heo có thể tiết kiệm năng lượng và duy trì sự tỉnh táo khi cần thiết.
15. Hầu hết cá heo không nhai thức ăn
Cá heo không nhai thức ăn mà dùng răng phát triển để kẹp chặt con mồi. Thường thì chúng sẽ lắc hoặc chà xát thức ăn để xé thành miếng nhỏ trước khi nuốt.
Giả thuyết cho rằng con mồi thường là cá nhỏ, cá heo phải tóm chặt chúng nhanh chóng để tránh bị chạy trốn. Việc không nhai giúp đảm bảo con mồi không thoát khỏi miệng chúng.
Các nghiên cứu tại vịnh Shark Bay đã phát hiện rằng cá heo phát triển mối quan hệ dựa trên sự chung tâm huyết trong việc sử dụng công cụ săn mồi. Cá heo có khả năng nhận biết tiếng huýt đặc trưng của mình và sử dụng nó để thu hút bạn tình.
Phát hiện này mở ra nhiều câu hỏi mới về khả năng giao tiếp và sự tiến hóa của kỹ năng ngôn ngữ ở cá heo.
16. Cá heo có thể nhận ra nhau thông qua nước tiểu
Bằng cách sử dụng tiếng kêu và nước tiểu, cá heo có thể nhận ra bạn bè của mình. Không chỉ giúp chúng xác định lẫn nhau, phương pháp này còn tạo ra sự liên kết đặc biệt giữa các cá thể.
Các nghiên cứu đã chứng minh rằng cá heo không chỉ nhận biết tiếng kêu đặc trưng mà còn sử dụng mùi và vị giác từ nước tiểu để xác định bạn bè của mình. Điều này thể hiện mức độ thông minh và khả năng giao tiếp phức tạp của loài này.
Phát hiện này giúp mở ra những khía cạnh mới trong việc hiểu về cách giao tiếp và tương tác giữa các cá thể cá heo.
